De Paltrok molen ‘Mijn Genoegen’ in Arnhem

Op mijn lijstje stond nog één type molen die ik erg graag in het echt wilde zien, de paltrok. Nu was ik al een keer eerder in het Nederlands Openluchtmuseum, maar met een groep mensen die mijn molenpassie niet deelt en me toen al weg gesleurd hebben bijna bij de oliemolen en dat terwijl dat pas de eerste molen was waar ik even net iets langer keek dan in de boerderijen.

De andere molens ben ik toen maar langs gelopen, zo ook de paltrok een molentype die als enige in zijn soort is en altijd zover ik weet een houtzaagmolen is. De paltrok het enige type molen die ik niet van binnen goed bekeken had dus heb ik de molenaar van die molen gemaild met de vraag of ik de molen eens goed mocht bekijken van binnen en ik had geluk, dat mocht.

Paltrok molen ‘Mijn Genoegen’ zoals die heet is net als anderen molens een plaatje om te zien en ook om te zien al anders dan molens zoals je ze verwacht. Er zijn er niet zoveel meer van dus de kans dat je een paltrok gewoon onderweg tegen komt is niet zo heel groot en ondanks dat ook hier mijn weerstand tegen toeristische attracties meespeelde was een echte paltrok bezoeken voor mij meer dan reden genoeg om toch naar het Nederlands Openlucht Museum te gaan.

Eenmaal bij de paltrok aangekomen stond de molen er zo mooi bij dat ik wel alvast een foto moest maken en ik besloot gewoon even te kijken, de techniek van de molen was later nog tijd genoeg voor. Ik vind de vorm van de molen al erg bijzonder en zo gesloten de molen er aan de kant van de wieken ook uitziet, hoe open die aan alle andere zijdes is. De molenaar had me het advies gegeven de constructie van de standerdmolen nog eens goed te bekijken omdat er gelijkenissen waren en zowel in mijn lesboeken als op het moment toen ik de molen daar zo bekeek zag ik die niet. Toch toen ik eenmaal een rondleiding in de molen had gehad begreep ik precies wat de molenaar bedoelde.

Wat deze molen ook zo bijzonder maakt is dat je niet alleen de kap op de wind zet en zelfs niet alleen het bovenhuis zoals bij zetel molens, nee, deze molen zet je compleet zoals die is op de wind en ik was benieuwd hoe zwaar dat zou zijn als het bij een bovenkruier of zetelmolen al een hele klus is. En ik had geluk, de molenaar had gewacht met kruien totdat ik er was en ik kreeg de kans het zelf te ervaren en ik moet zeggen, dat viel reuze mee. Ondanks dat dit de eerste molen was die in mee mocht helpen als complete molen op de wind te zetten moet ik toch tot mijn eigen verbazing opmerken dat dit veel minder zwaar was dan verwacht. De molenaar vertelde me dan ook hoe de constructie van de molen in elkaar zat en nadat ik die begreep kon ik ook begrijpen dat hoe het komt dat het me zo meeviel.

Maar er was nog meer dat mijn aandacht trok, bijvoorbeeld drie punten waar vanuit je de vang kunt bedienen, wat een luxe, maar ook nodig bij zo’n houtzaag paltrok. Wat ik nog meer opmerkelijk vond is dat ik me op die molen nauwelijks molenaar voelde, je ziet vanuit de molen de wieken niet, zelfs niet de schaduwen ervan en zoals het op mij over kwam ben je alleen maar molenaar op het moment dat je opzeilt en afzeilt of tussendoor door het weer in de gaten te houden besluit dat er meer of minder zeil op de wieken moet of dat de molen wat gekruid moet worden. Het enige dat in de molen de aandacht trekt zijn de zaagramen met enorme zagen erin en dat is zeer indrukwekkend, net zoals het complete proces van eerst met een kraan een boomstam uit het water halen, het installeren van die boom op een gigantische slee en het complete zaagproces.

Heel apart is ook het molenbiotoop, molens midden tussen de bomen die daardoor nauwelijks wind kunnen vangen. Maar er is een oplossing die ik al heel snel doorhad en bijna bizar overkwam op mij. Het ritme van de zaagramen en het wiekenkruis hadden een totaal verschillend ritme en ik hoefde maar één trapje op vanaf de zaagvloer om de oorzaak te zien, een zeer begrijpelijke oplossing, maar met een hoog museumachtig gehalte, met wind was het hier niet te doen de zaagramen waren aangesloten aan een elektromotor. Zoals ik net al schreef begrijpelijk, het publiek krijgt zo een mooi beeld van hoe zo’n paltrok molen werkt en let wellicht niet zo op dit verschil, maar voor mij als molenaar in opleiding die nu toch al een jaartje of vier met molens bezig is, is dit vreemd en bijna bizar. Ondanks dat, vind ik het mooi dat het zo opgelost is en er zo aandacht voor de molen en het ambacht van molenaar is en het zo voor publiek zichtbaar gemaakt wordt. Voor een molen op deze plek dus een prachtige oplossing.

Mijn lijstje is compleet van molens die ik graag wilde bezoeken, ik ben meer dan tevreden en ook bij deze paltrok molen en met de uitleg van de molenaar geldt dat zo’n bezoek en kans alles goed te bekijken zoveel meerwaarde heeft dan alleen theoretisch lesmateriaal. Maar ik heb alweer een nieuw lijstje, ik ben nooit uitgeleerd en het is nu tijd voor een opfriscursus van molens waar ik ooit iets gezien heb en niet meer precies weet hoe het ook alweer in de praktijk eruit ziet.