Natasja gooit het roer om

Bij de Wilpermolen hadden we geen vangtouw maar een vangketting en vanaf het begin  hoopte ik dat deze vervangen werd door een vangtouw omdat een vangtouw veel prettiger vastpakt, ik ben van mening dat je ook meer grip hebt met een vangtouw. Zeker bij de Wilpermolen waar ook nog eens behoorlijk zware gewichten in de bak op de vangbalk liggen om het gevlucht beter te laten afremmen was het voor mij lastig de vang zo te bedienen. Ik haalde dan als ik draaide de gewichten altijd uit de bak en ben ook nog steeds van mening dat die onnodig zijn omdat de Wilpermolen op één van de roedes kleppen heeft die het gevlucht laten afremmen als deze te snel gaat draaien. Het is een niet perse noodzakelijk iets in mijn ogen maar wel een extra beveiliging. Persoonlijk heb ik nog nooit mee gemaakt dat ik de molen niet stil kreeg op de manier waarop dat hoort, maar van mijn collega ken ik die verhalen wel. Toch met ketting is het gevaar van niet kunnen vangen (remmen) doordat de ketting pijn doet aan mijn handen en te weinig grip geeft met gewichten in de bak van de vangbalk groter dan vangen zonder die gewichten en doordat de gewichten uit de bak zijn de bediening voor mij mogelijk is.

Toch hoopte ik al die tijd dat de ketting eens vervangen werd door een touw, de andere molenaar is toch blijkbaar een stuk sterker dan ik en zo gewend aan de ketting dat er eerder geen noodzaak was. Maar voor het bedieningsgemak en toch ook het aanzicht dat een touw mooier staat vond de molenaar het geen probleem de ketting te vervangen.

Toen ik afgelopen week bij de molenmaker op bezoek was en een vangtouw zag hangen in de werkplaats daar stelde de molenmaker voor het touw mee te nemen en te overleggen met het team van de Wilpermolen. Gisteren had ik dat touw dus meegenomen en met elkaar waren we het eens dat buiten dat het touw mooier staat het bedieningsgemak er ook op vooruit zou gaan en hebben we de ketting vervangen door het vangtouw.

Dat staat toch wel mooi dit touw maar het vangen van het gevlucht voelt heel anders en dat had ik toch eigenlijk niet verwacht, het enige dat ik verwacht had was meer grip en een prettigere grip, maar wat bleek, het rukje dat we geven om de vangbalk van de haak te krijgen is nu nog korter of voelt toch op z’n minst korter. Na wat uitproberen met het vangen van het gevlucht en het vastknopen aan de schoren bij de staart van de molen wat niet meer hetzelfde kan als met de ketting die we hadden, is het buiten een fraaier zicht toch prettiger werken met dit touw. Sterker nog, het gaat zoveel makkelijker dat ik in de kap toch de gewichten weer in de bak gelegd heb om te kijken of het vangen dan ook nog te doen was en dat was het.

Geen gezeul dus meer met de gewichten, die kunnen nu mooi in de bak op de vangbalk blijven als extra beveiliging bij het vangen. Een mooier aanzicht en meer bedieningsgemak heeft dit vangtouw opgeleverd. Nu dus aankomende week terug naar de molenmaker om te vertellen dat we het vangtouw houden. Een win, win, winsituatie dus heeft dit vangtouw opgeleverd.

Afgelopen woensdag is het gevlucht van de torenmolen in Zeddam door de molenmaker eraf gehaald las ik op facebook en naar hun werkplaats gebracht en laat ik hemelsbreed nog geen kilometer bij de werkplaats van deze molenmaker vandaan wonen. Een goede reden dus voor mij om er eens een bezoekje te brengen, iets dat al een tijdje op de planning stond bij mij maar er nog steeds niet van gekomen was.

Ik weet niet precies wat ik verwacht had, in ieder geval verwachtte ik het gevlucht uit Zeddam er aan te treffen en wellicht ook hoe molenonderdelen gerepareerd en gemaakt worden en dat eerste was ook het geval, een stuk van een roede stak al bij aankomst gedeeltelijk uit de werkplaats, dat moest er wel een zijn van de torenmolen en inderdaad.

Het tweede was ook het geval maar toch eenmaal binnen zag ik zoveel dat ik eigenlijk niet meer wist waar ik kijken moest. Onderdelen die ik herkende als bovenwielen, assen, bonkelaars, mallen, enz…. Als ik zoveel tegelijk zie lijk ik geen keuze te kunnen maken wat goed te gaan bekijken dus ik liep door naar achter in de loods waar een molenmaker bezig was met wel iets heel aparts, een constructie van een molenkap maar dan compleet van staal! Dit is wel heel apart, zelfs de voeghouten en roosterhouten waren van staal, wellicht heten die nu ook geen voeghouten en roosterhouten meer maar voegstaal en roosterstaal. Ook al is elke molen uniek, ik betwijfel of er een tweede kap van staal is.

Ik denk dat het wel heel bijzonder moet zijn om molenmaker te wezen, er is geen standaard werk, alles is uniek, wordt voor desbetreffende molen op maat gemaakt en bedacht, buiten vakmensen zijn deze molenmakers dus ook erg creatief en beschikken over kennis als het gaat om zowel houten constructies als metalen onderdelen en constructies. De molenmaker bleek het helemaal niet vervelend te vinden dat ik stoorde bij de werkzaamheden, ze zijn wel gewend dat er vaker molenaars komen kijken naar hun werk.

Wellicht door mijn nieuwsgierigheid en vragen werd ik doorverwezen naar de bedrijfsleider die me vertelde over het bedrijf, het samengaan met een andere molenmaker, diverse molens waar ze onderdelen voor maken en waar ze reparaties voor doen. Ook liet hij me bouwtekeningen zien van molens. In een soort van magazijn waren kratten vol oude onderdelen voor hergebruik zoals smeedijzeren nagels, krammen, enz…, maar ook kratten vol alvast op voorraad gemaakte onderdelen. Bereninteressant allemaal, het is het molengebeuren vanuit een andere hoek bekeken dan als vrijwillig molenaar. Waarschijnlijk komt het doordat ik het draaien op een molen nu wel een heel eind doorheb dat ik steeds nieuwsgieriger wordt naar de technische kant en het weer. Dat technische gedeelte snap ik prima maar het ontbreekt mij aan praktijk ervaring en dat maakt voor mij het complete molengebeuren alleen maar nog leuker dan het al is. Vriendlief heeft me dan ook beloofd dat als er technische klussen hier in huis zijn aan hij me wel het één en ander in praktijk wil uitleggen en leren.

De insteek van een vrijwillig molenaar is al heel anders dan die van een beroeps molenaar die bijvoorbeeld echt niet zomaar zal draaien voor de prins (dat is draaien zonder dat de molen het werk doet waarvoor die bedoeld is zoals malen, zagen, olie slaan, enz…). Een molenmaker is vaak geen molenaar maar weet wel alles over de technische kant van een molen. Zo te horen over al die diverse invalshoeken geeft een completer beeld dan alleen vanuit een molenhobby en sterker nog het beïnvloed mijn kijk op het complete molen gebeuren.

Waar een hobbymatige molenaar vaak zal vinden dat een molen zo ouderwets en in oorsprong zo origineel mogelijk zou moeten zijn, zal een beroepsmolenaar wellicht de verbeteringen door de loop van jaren toejuichen. Een molenmaker zal vooral naar het onderhoud en de technische werking kijken.

Ik kreeg de indruk dat de molenmaker het minstens zo leuk vond te vertellen over zijn vak en omgedraaid ook vragen te stellen over het molenaarsgebeuren, met gevolg dat ik er veel langer gebleven ben dan gepland. Dit eerste bezoek was er echt teveel om te zien en te horen, maar ik heb geluk, ik mag langskomen wanneer ik wil en mochten we eens iets nodig hebben voor de molen mag ik kijken of ze het hebben, dat is wel heel handig en leuk. Ik ga zeker deze molenmaker blijven volgen en als ik op hun facebook lees over projecten waar ze mee bezig zijn is het nog geen vijf minuten en ik ben er om het live te zien en te horen hoe of wat de plannen zijn.

Dit bezoek was wel erg interessant, ik heb dus mooi geluk zo dichtbij een molenmaker te wonen, ik ga er zeker vaker op bezoek en ben onder de indruk van de vakmanschap die zo divers is bij een molenmaker.

Molen De Vink is een molen waar ik al een paar keer eerder geweest ben omdat de molenaar van deze molen me geholpen heeft het molen-examen te halen.

De vorige keren waren het al bijzondere dagen waar ik veel van geleerd heb en die ook superleuk waren, maar ook pittig door de examenmomenten die we daar oefenden en die toch de nodige druk en stress opleverde. Dit keer was het anders, dit keer hoefde er geen doel behaald te worden, dit keer was het gewoon als molenaars onder elkaar samen met je hobby bezig zijn en hoe relaxed is dat…

Net als elke molen zaterdag had ik er dan ook veel zin in om naar deze molen te gaan, dat buurten bij andere molens wat ik begonnen ben om meer kennis op te steken van diverse molens en molenaars omdat er een examen gehaald moest worden, bleek voor mij leuker dan verwacht en ga ik erin houden omdat ik ervan overtuigd ben dat het goed en leuk is om bij te blijven leren en ervaringen delen je een meer ervaren molenaar maken. Maar eerst dus nu terug naar de molenaars en molens die zo bijgedragen hebben dat examen te halen. Dit keer dus bij molen De Vink.

Onderweg naar molen De Vink bedacht ik me dat ik vorige keren helemaal geen foto’s gemaakt had van deze molen behalve dan van de buitenkant en dat terwijl ik meestal alles fotografeer dat me opvalt aan en in molens. Gek, dat is erg niet-Natasja-achtig. Dit keer nam ik me voor dat alsnog te doen, want er zijn toch wat dingen aan deze molen die ik erg bijzonder vind, zoals de hel, een soort kruipkelderachtige ruimte met een luikje in de vloer vanwaar je een erg belangrijk smeerpunt kan smeren met een mengsel van groene zeep en grafiet waar je een stok doorhaalt en daarmee dat punt waar de complete kast met al het gewicht erin draait. En ja hoor toen ik daarheen ging om foto’s te maken en de geur van groene zeep met grafiet rook wist ik opeens nog hoe bijzonder ik deze ruimte vond die ik totaal niet in een molen verwacht had de eerste keer dat ik bij molen De Vink was.

Of toen een vorige keer de molenaar vroeg tijdens zo’n examen-oefen moment naar mogelijkheden wat je kan doen als de vangblokken aanlopen en ik het standaard antwoord uit het boek gaf over een onderdeel waar je een dun latje in of uit kan halen en waarvan ik zeker dacht te weten dat het goed was omdat dit antwoord uit het lesmateriaal kwam en op dat moment niet op de hoogte was dat er blijkbaar uitzonderingen waren. Niet dus, de molenaar reageerde niet en keek alleen maar naar de richting waar dat onderdeel normaal gesproken zit maar dat bij deze molen dus gewoon ontbrak en vervangen was door een verstelbaar kettinkje, iets dat ik tot op de dag van vandaag nog nooit bij een molen gezien heb maar wel bij meerdere molens blijkt te bestaan. Die moest dus ook zeker op de foto.

Dit keer zag ik weer dingen bij deze molen die me de vorige keren ontgaan waren. Normaal gesproken ligt de hals van de as waar de wieken aanzitten in een soort van kom van steen, bij deze molen is dat van hout, ook dit heb ik nog niet eerder gezien. Zo blijf je dingen zien die je nog niet eerder opgevallen zijn, dat heb ik zelfs nog na een paar jaar bij ons op de Wilpermolen. Bij molen De Vink geldt dat ook voor de molenaar die nog niet de datum in de standerd gezien had die toch ouder is dan de datum die op de kast van de molen staat. De datum stond dan ook aan een kant gegraveerd die niet opvalt en je moet goed kijken om het te zien. Erg leuk is dat, zo gaan molens nooit vervelen.

We hadden het nog even over dat verschil gehad tussen leerling molenaar zijn en molenaar zijn en daar zit toch echt verschil in voor mij. Het is veel leuker wanneer je doel dat diploma halen bereikt is en je jezelf vooral kan richten op de molen en zonder druk je molenkennis kan aanvullen, dan ben je bezig met molens zonder druk daarachter van een examen, zonder die druk leert veel prettiger. Als molenaar voel je wel veel meer de verantwoording, was het eerst het pakkie aan van de molenaar nu is het ook mijn pakkie aan en ben ik net zo verantwoordelijk, niet erg, maar het maakt wel dat je veel kritischer bent als het gaat om bijvoorbeeld verantwoord draaien met een molen en veiligheid voor jezelf, bezoek, de molen en de omgeving van de molen. Toch ondanks die verantwoording is dat veel minder druk dan zo’n examen halen zoals ik het ervaar. En ook molens bezoeken zoals deze dag zijn dan ook veel leuker dan eerder.

Ik wist niet dat het nog leuker kon zijn dan de vorige keren bij molen De Vink, omdat ik er toen zoveel geleerd had en het daar erg bijzonder en leuk vond, maar gisteren was zelfs nog leuker zonder die examen oefenmomenten. Een prachtige molen en erg aardige molenaars, ik ga er gewoon zo af en toe eens buurten heb ik me voorgenomen.

Weer een geslaagde molendag erbij voor in mijn eigen molen geschiedenisboek en nu met foto’s om nog eens terug te kijken. Voor de liefhebber ze zijn op volgende link de zien.

https://myalbum.com/album/fgQoS0gGI45F

Deze molenzaterdag stond het vervangen van de handel van de Ten Have kleppen op het programma, een klusje waar ik veel zin in had omdat ik ook meer praktische technische ervaring wil opdoen. Deze handel is de bediening om de kleppen van de wieken te openen en moet goed werken omdat je door als het gevlucht te hard gaat draaien en je aan deze handel trekt de kleppen van de wieken open gaan en deze de wind doorlaten in plaats van te vangen. Bovendien treed er een remmende werking op door de open stand van de kleppen. Dat de bediening van deze kleppen goed in orde is, is dus belangrijk mocht de molen door de wind op hol slaan, maar ook om te voorkomen dat het gevlucht wind vangt wanneer we er niet zijn en het bijvoorbeeld zou gaan stormen. Een molen die kleppen heeft zoals de Wilpermolen zal je altijd zien met de kleppen open als de molenaar er niet is en met opgerolde zeilen zodat de wind door het gevlucht heen kan waaien in plaats van de wind te vangen.

Ondanks dat ik vaak best ideeën heb hoe je een technische klus zou moeten aanpakken en denk over technisch inzicht te beschikken ben ik altijd geneigd de uitvoering aan collega’s met meer praktische ervaring dan ik over te laten, maar zo zal ik ook nooit de praktijk ervaring van het sleutelen aan de molen opdoen. Ik had dus besloten zelf actief mee te gaan sleutelen aan het vervangen van deze handel. En wat bleek, ook hier was de praktijk weer een eitje en zelf mee sleutelen geeft een veel grotere kick dan toekijken hoe anderen het doen. Het deed me een beetje aan vroeger denken toen ik er totaal niet bij stil stond dat een ander iets beter zou kunnen en gewoon mijn fiets als achtjarige tot en met de kogeltjes uit de kogellagers uit elkaar haalde, schoonmaakte, opnieuw invette en de fiets weer in elkaar sleutelde, de ketting afstelde en dan vreselijk veel schik had als die daarna beter fietste dan daarvoor. Het is een kwestie van gewoon doen.

Na gisteren is dat gevoel denk ik weer een heel eind terug, het begon al met het versteken van de vang nu een jaar geleden op de Buitenmolen in Zevenaar, een klus die ik niet dacht te durven en onder aanmoediging van de molenaar daar toch gewoon gedaan heb en een tijd later met zeilen ophangen op diezelfde molen. Gisteren dus met die handel die de kleppen bedient is dat gevoel gewoon merendeel terug, ik kan best sleutelen en ga dat ook gewoon doen als het nodig is. Sterker nog, dat sleutelen is erg leuk en belangrijk, alles moet gewoon goed werken op zo’n molen, het blijft een machine die in orde moet zijn, voor je eigen veiligheid, de veiligheid van bezoekers en omwonenden en tot behoud van de molen zelf.

De nieuwe handel zit er dus op maar er was een probleem, te weinig wind om te testen of die nu ook goed werkt. Het gevlucht heeft toch een redelijke vaart nodig om de kleppen te kunnen bedienen, het grootste nadeel van dit Ten Have systeem met een zwichtring en die wind was er gisteren niet voldoende. Toch twijfel ik niet eraan dat de handel zijn werk weer goed kan doen. Misschien dat de afstelling van de staalkabel die aan de handel verbonden is even opnieuw ingesteld moet worden, maar dat stelt niet veel voor. Deze staalkabel gaat via de staart van de molen boven de kap in om vervolgens door de kap weer aan de voorkant van de molen te verlaten om daar de zwichtring te laten werken die de kleppen open zet. Dat zal dus aankomende zaterdag blijken mocht er dan wel voldoende wind zijn, ik ben benieuwd. Zelf zal ik daar zoals het eruit ziet niet bij zijn omdat ik plannen heb volgende week weer naar molen De Vink in Herveld te gaan. Afgelopen jaar is gebleken dat het goed is ook naar andere molens te gaan, je leert er veel van en zo af en toe ben ik van plan dat te blijven doen dat buurten bij andere molens.

Gisteren waren we al vlot klaar met het vervangen van de handel en nu er te weinig wind was om deze te testen kwam de andere molenaar op het idee met z’n drieën naar De Bronkhorster Molen te gaan, een ronde stenen korenmolen uit 1844 die op een belt gebouwd is. Een mooie molen waar ze malen voor de verkoop en een mooi ingerichte zolder hebben voor de verkoop en waar voor bezoekers ook het nodige te zien valt over deze molen maar ook over andere molentypes. Hier hebben ze een groot team molenaars, een leuke club en we zijn er dan ook gebleven totdat het weer tijd was om te gaan. Overigens een molen die het bezoeken waard is al is het naast de molen om de omgeving, leuk ook om te combineren met het bezoeken van het stadje Bronkhorst dat ooit ontstaan is als een boerennederzetting en waar het net is alsof je terecht gekomen bent in een schilderij van vroegere schilders. Een stadje waarvan je denkt in eerste instantie dat het een oud klein dorpje is met vele monumentale boerderijen maar die toch echt stadsrechten heeft en waarvan de discussie ontstaan is of dit de kleinste stad van Nederland is.

Gisteren was de eerste dag van het nieuwe jaar op de Wilpermolen. De kerstster moest er ook hoognodig uit want vorige week zijn we niet geweest met de gladheid die er toen was.

Met de ster uit de wiek verwijderen zijn we dus maar gelijk begonnen want dan kon de molen ook gelijk aan het draaien gezet worden,  draaiend zijn ze toch het mooist en de Wilpermolen had al lang genoeg stil gestaan doordat het wat lastig draaien was met hoe we de ster erin hadden bevestigd.

Ondanks dat het nog bijna een jaar duurt hebben we wel alvast besproken dat we volgende kerst gaan kijken hoe dat anders kan en we hebben daar al goede voorbeelden van gezien bij andere molens die we in tussentijd bezocht hebben, dat gaat dus vast goed komen en bovendien we hebben tijd zat eer we de ster er weer inhangen.

Persoonlijk laat ik het liefst de molen eerst draaien voordat we aan de koffie gaan en we besloten ondanks de toch wel goed aanwezige wind toch te draaien met volle zeilen, dit zou ik niet durven doen als we geen kleppen hadden op twee van de vier wieken die vanzelf opengaan als het te hard waait waardoor het gevlucht weer wat afremt, maar de molen heeft een tijd stil gestaan, de as was nog koud en het vet in de lagers nog stug. Het was dus een kwestie van even goed in de gaten houden. Af en toe gingen de kleppen een beetje open maar niet de hele tijd dus het kon.

Als ik naar de molen ga rijd ik in de auto over de A1 richting het westen waar tijdens deze molendag ook de wind vandaan kwam, het is zeker met westerwind een ideale voorbereiding op een molendag omdat je het weer te gemoed rijd en ik genoot al van de diverse wolkensoorten die ik zag en waarvan ik steeds meer de eigenschappen door begin te krijgen. Voor een weerliefhebber was deze dag ideaal want er gebeurde zoveel in de lucht dat deze er nog geen half uurtje hetzelfde uitzag en dat ook te merken was van even mooi weer, tot sneeuwbuien, tot flinke windstoten en korte periodes iets stabieler weer. Ik doe echt mijn best mijn enthousiasme een beetje voor me te houden, want de belangen van de meeste mensen liggen toch bij mooi en droog weer, wat ik ook wel leuk vind maar tegenwoordig toch ook oersaai. Onstabiel weer leer je het meest van en dat is wat ik leuk vind, steeds beter het weer begrijpen en dan als molenaar de juiste beslissingen weten te nemen.

Toch moet ik eerlijk bekennen dat ik het maar niet kan afleren stiekem te spieken als ik over de A1 richting de molen rijd, want als ik bij Deventer kom staan er moderne windmolens en werkelijk, ik heb die moderne gevaartes nog niet kunnen betrappen op een vreemde stand ten opzichte van de verwachtte windrichting. Elke keer neem ik voor er niet naar te kijken maar via de weerkaarten, de lucht en de wind te voelen te bepalen waar de wind vandaan komt. En dan toch als ik langs die moderne windmolens rijd en ik ze vanuit mijn rechter ooghoeken zie betrap ik mezelf erop dat ik mezelf controleer en wordt hierdoor al een heel eind verraden hoe Wilpermolen die iets verder aan de andere kant van de A1 staat ongeveer zou moeten staan met het gevlucht. Eenmaal op de molen probeer ik het te vergeten, maar hoeveel ik soms wel vergeet de stand van de moderne windmolens die ik passeerde lijkt dan toch in mijn geheugen gegrift.

Toch trek ik mijn eigen plan met mijn collega’s op de molen, want de moderne windmolens verraden dan misschien de windrichting van dat moment, maar als molenaar is dat niet het enige waar je rekening mee houd, de fronten, buien, hoge- en lagedrukgebieden bepalen mee waar het gevlucht heen gedraaid wordt, hoe die opgezeild wordt en hoe de staart vastgezet wordt met de kettingen.

Genoeg wind dus deze dag, maar toch stopte we eerder met draaien dan gepland, de andere molenaar met meer ervaring dan ik ging eerder weg, dit is normaal voor mij geen reden meer om te stoppen, maar tijdens deze dag bleek de handel om de kleppen van de wieken te bedienen zo goed als overleden, deze zag eruit als dat je deze naar beneden trok je het handvat los in je handen zou houden en de kleppen gewoon dicht zouden blijven. In geval van nood zou ik wel een oplossing kunnen bedenken vermoed ik om de kleppen alsnog open te krijgen, maar als ik dit risico van te voren weet voel ik er weinig voor dat risico te lopen, misschien dat ik daar makkelijker over denk als ik wat vaker zonder de andere molenaar gedraaid heb en af en toe tegen dit soort situaties aangelopen ben. Ik draai nu eenmaal het liefst als ik weet dat de molen in orde is en mocht het eens onverwachts niet zo zijn denk ik me best te redden, maar bewust dat risico nemen is niet zo mijn ding.

Dit probleem zat er al aan te komen en er is ook al een nieuwe handel gemaakt, die we dus gelijk maar even opgehaald hebben. Een ander teamlid zal de handel als hij tijd heeft deze week schilderen en dan kunnen we de handel volgende week monteren zodat die weer goed werkt. Dat staat toch ook nog wel op mijn wensenlijstje, want handiger worden met timmeren en repareren, het inzicht heb ik denk ik wel redelijk, maar het uitvoeren moet ik nog wat meer ervaring mee opdoen, maar lijkt me superleuk om te leren, toch maar eens vaker ook aan vriendlief vragen die timmerman is of ik mee mag helpen als hij thuis aan timmerprojecten bezig is.